در حیاط کوچک پاییز در زندان :
این مجموعه اولین بار در سال ۱۳۵۵ چاپ و منتشر شد . این مجموعه شامل شعرهایی است که بخشی از آنها در سال ۱۳۴۵ و در زندان سروده شده اند ولی بنا به دلایلی با چند سال تاخیر چاپ شد .
شعرهای موفق این دفتر شعر عبارتند از : ((خطاب)) ، (( دستهای خان امیر)) ، ((غزل۷))، (( درین همسایه)) ، (( دریغ و درد)) و ((خوان هشتم و آدمک ۱ )) می باشند.
زبان اخوان در این سالها روی روال خود افتاده ولی شعرها از مضمونهای جالبی برخوردار نیستند و شاعر کم کم اسیر پر گویی می شود .
زندگی می گوید اما باز باید زیست :
مجموعه زندگی می گوید اما باز باید زیست یاد گزاری است منظوم از خاطرات اخوان از زندان و آدم هائی که در زندان دیده . البته به قول خود شاعر این یادگزاره ی ِ منظوم ، شعر به معنای معهودش نیست بلکه نوعی نظم و نظام است که برای خواننده ی ِ رمز آشنا ، دار و ندارش پیداست که چیست . هیچکدام از شعرهای این مجموعه قابل مقایسه با شعرهای دیگر اخوان نیستند و اخوان خود از این موضوع آگاه است و به آن اذعان دارد ولی می خواهد این سبک را هم امتحان کرده باشد که چندان موفق از آب در نمی آید . تنها شعر این مجموعه که با بقیه متفاوت است ، شعر (( هستن)) نام دارد و شاعر در آن با درد و اندوه فراوان از (( هستن)) خود می نالد و آرزو می کند که به شهیدان راه مبارزه در طریق آزادی بپیوندد :
(( ما به هست آلوده ایم ، آری
همچنان هستان ِ هست و بودگان بوده ایم ، ای مرد !
.
.
پاک می دانی کیان بودند ؟
آن کبوتر ها که زد در خونشان پر پر
سربی ِ سرد سپیده دم .))
دوزخ اما سرد
دوزخ اما سرد دفترهفتم از دفتر شعر های مهدی اخوان ثالث بنام دوزخ اما سرد برای اولین بار درسال ۱۳۵۷ چاپ ومنتشر شد.این مجموعه شامل شعرهائی در قالب نیمائی ، غزل ، دوبیتی و نوخسروانی است. این دفتر شعراگر چه در مقایسه با دفتر شعر زندگی می گوید اما باز باید زیست از شعرهای بهتری برخوردار است و نوعی تجربه نثر منظوم نیست اما در هیچ کدام از شعرهای این مجموعه اندیشه های سیاسی و اجتماعی اخوان حضوری فعال ندارد بلکه آنچه که اخوان در این شعرها مطرح می کند گروهی از اندیشه های عمومی بدون خاستگاه فکری مشخص است .
در آخرین شعر مجموعه شعر های اخوان شعری آمده است بنام ((مردم ، ای مردم!)) که در آن اخوان همه چیز را ازآن مردم میداند ومی گوید اگر به جائی رسیده به خاطر مردم بوده است.
((مردم ، ای مردم
من اگر جغدم به ویران بوم
یا اگر برسر
سایه از فر هما دارم
هرچه هستم ازشما هستم
هرچه دارم از شما دارم
مردم! ای مردم
من همیشه یادم است این ، یادتان باشد.))
تو را ای کهن بوم بر دوست دارم
در میان شاعران معاصر هیچ شاعری به اندازه اخوان به سنت های ادبی وفرهنگی وفادار نبود.ازشعرهای ارغنون گرفته تا مجموعه ((تو را ای کهن بوم و بر دوستت دارم))، همگی نشانگراین واقعیت است که اخوان شاعر ایرانی است وایران وفرهنگ وهنر ایران وجه تمام وکمال در شعرهای او جمال بروز یافته است.
اخوان در دهه پنجاه و شصت بعلت اندیشه غیر پویائی که دارد به قواعد وقوالب سنتی روی می آورد.او دراین سالیان آخر عمر خسته وملول است ، شعرهائی هم که می گوید تقریبا همگی از سر نوعی تفنن وسرگرمی است ونه برای کسب اعتبار هنری.
مجموعه تو را ای کهن بوم وبر دوست دارم شامل ۶۲ غزل ،۱۸قصیده،۲۳رباعی،۸۲قطعه،۱۳مثنوی،۱۰دوبیتی ،۱ترکیب بند،دو نو خسروانی و ۴۶ تک بیتی است.شعرهای این مجموعه با تک بیتی ها آغاز می شوند .
تک بیتی هائی که می تواند هر یک مطیع غزلی زیبا باشد مثل:
((هرچه میگویم نر است، این زندگی گوید به دوش!
هرچه می گویم که افتادم زپا،گوید،بکوش!))
نویسنده : حمید
